‘Door patronen, denkwijzen en gewoonten te onderzoeken, krijgt leren weer de ruimte’
In de serie Het verhaal van… komen onderwijsmakers aan het woord die niet alleen ín, maar juist ook áán het onderwijs werken. Ze vertellen hoe zij, met tomeloos enthousiasme en volhardende ambitie, een duurzame verandering hebben gerealiseerd. Maar ook met welke uitdagingen zij op hun reis naar deze verandering te maken kregen. In aflevering 5 spreken we met Mark ter Horst. Drie jaar geleden besloot hij van de ene op de andere dag zijn baan als meerscholendirecteur op te zeggen, omdat hij toe was aan een nieuwe impuls. Tegenwoordig begeleidt Mark leiderschaps- en teamontwikkeltrajecten, coacht hij leraren en leiders én is hij werkzaam als interim-schooldirecteur bij OnderwijsConnected. ‘Wat ik écht leuk vind, is mensen begeleiden bij hun ontwikkeling.’
‘Nu ik op die periode terugkijk, durf ik wel te spreken van een soort “veertigers-dilemma”, aldus Mark ter Horst (45 jaar) uit Apeldoorn. ‘Ik werkte al achttien jaar in het onderwijs, was meerscholendirecteur geworden van twee basisscholen in Apeldoorn en vroeg me af wat ik eigenlijk tijdens de rest van mijn werkzame leven wilde gaan doen. Directeur blijven op twee stabiele en best ver ontwikkelde scholen? Directeur worden op een nieuwe school binnen hetzelfde bestuur? Of misschien directeur worden op een school binnen een ander bestuur? Geen van die opties boden mij de uitdaging waar ik blijkbaar aan toe was. Daarom sprak ik met mijn toenmalige werkgever af dat ik een zogeheten coachingsreis zou gaan maken, zodat ik de tijd had om eens goed na te denken.’
Rigoureuze keuze
En zo gebeurt het dat Mark vlak voor het ingaan van de corona-lockdown onder leiding van enkele voormalige special forces naar nationaal park Hardangervidda in Noorwegen afreist om de zaken op een rijtje te zetten. ‘Dat was een ongelooflijke ervaring. Er lag alleen maar sneeuw, het was -25 graden Celsius en we sliepen in hutten, tenten en zelfgemaakte iglo’s. Aan de ene kant was het een soort Kamp Van Koningsbrugge, maar daarnaast hebben we ook heel veel gesproken over persoonlijke ontwikkeling. Wie ben je, en wat wil je eigenlijk?’ Na deze reis besluit Mark om zijn baan als meerscholendirecteur op te zeggen, ondanks het feit dat hij nog niet weet wat hij dan wel wil gaan doen. ‘Dat was best een rigoureuze keuze, maar toch heb ik doorgezet. In Noorwegen kwam ik erachter wat me niet drijft en wat juist wél. Namelijk dat ik inspiratie en energie haal uit jezelf leren kennen en elkaar uit te dagen om te onderzoeken wat ons beweegt.’
Carrière vol toevalligheden
Voordat Mark vertelt waar zijn rigoureuze keuze uiteindelijk tot heeft geleid, gaan we eerst even een stapje terug naar zijn tienerjaren. Want hoewel hij inmiddels al bijna 23 jaar in en aan het onderwijs werkt, besloot Mark na het behalen van zijn havodiploma om de opleiding HEAO-bedrijfskunde te gaan volgen. ‘Eerlijk gezegd koos ik voor veiligheid. Op de havo had ik een heel exact vakkenpakket met wiskunde B, natuur- en scheikunde en economie. Omdat ik niet wist wat ik voor de rest van mijn leven wilde gaan doen, koos ik voor bedrijfseconomie.’ Na een half jaar ontdekt Mark dat deze opleiding hem niet gelukkig maakt. Daarom stopt hij en volgt hij enkele “snuffelstages”, zo ook op basisschool De Wegwijzer in Apeldoorn. ‘Toen de leerkracht van groep 7/8 op een gegeven moment even weg moest, vroeg hij of ik wilde gaan voorlezen in de klas. Ineens waren al die kinderogen op mij gericht en voelde de verwachtingsvolle blikken richting mij, dus besloot ik extra mijn best te doen. Bij het voorlezen gebruikte ik verschillende stemmetjes en gebaren en maakte er echt een belevenis van. Ik merkte dat de kinderen helemaal in het verhaal werden getrokken, nieuwsgierig en enthousiast werden en dat was het moment dat er bij mij een onderwijszaadje werd geplant.’
Van leerkracht tot conceptleider…
Vanaf dat moment maakt Mark snel stappen in de wereld van het onderwijs. Eerst volgt hij de pabo-opleiding aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle. Na het behalen van zijn diploma gaat hij als midden- en bovenbouwcoördinator aan de slag bij basisschool Het Anker in Apeldoorn. ‘Binnen die school mocht ik leidinggeven aan onderwijsinnovaties voor de groepen 4 tot en met 8. Zo heb ik onder meer een taal- en rekenatelier opgezet en uitgewerkt volgens het TOM-onderwijsprincipe. Ruim vier jaar later kreeg ik als unitleider op basisschool De Diamant een soortgelijke functie en op diezelfde school werd ik in 2010 conceptleider van het ErvaringsGerichte Onderwijs, waarbij ik verantwoordelijk was voor de kerntaken professionalisering, onderwijsinhoud en onderwijskwaliteit en ouderbetrokkenheid. Als conceptleider kwam ik bovendien voor het eerst in aanraking met leidinggeven. Dat was voor mij een nieuwe tak van sport, omdat ik binnen de bestaande kaders moest samenwerken met andere volwassenen met eigen ideeën.’
… en van conceptleider tot meerscholendirecteur
Na al die jaren is Mark nog steeds erg enthousiast over het concept ErvaringsGericht Onderwijs. ‘Omdat dit concept uitgaat van de betrokkenheid en het welbevinden van de leerlingen. Kinderen kunnen hun ervaringen en gevoelens inzetten bij het leren en zo autonomie ontwikkelen, nieuwe vaardigheden en competenties ontdekken en leren omgaan met leerkrachten en de andere leerlingen in hun klas. Dankzij dit concept leerde ik dat autonomie zich ontwikkelt in relatie met anderen.’ Terug naar Marks carrière. In de loop van de jaren groeit basisschool De Diamant uit tot een school met drie locaties waarin vier onderwijsconcepten worden uitgerold. In 2013 wordt Mark tot zijn eigen verrassing locatiedirecteur op de locatie Het Rooster. ‘Grappig genoeg had ik niet lang daarvoor met “nee” geantwoord toen de toenmalige meerscholendirecteur mij vroeg of ik de ambitie had schooldirecteur te worden. Toen diezelfde directeur enkele jaren later voor het bestuur ging werken, werd ik meerscholendirecteur op de locaties Het Rooster en De Beemte. Die rol heb ik met heel veel plezier vervuld, tot het moment dat ik in Noorwegen op coachingsreis was.’
Vaste directeur wordt interim-directeur
Als Mark is teruggekeerd van zijn coachingsreis naar Noorwegen en zijn taak als meerscholendirecteur heeft overgedragen, neemt begin 2021 Mathieu Bootsveld van OnderwijsConnected contact met hem op. ‘Ik leerde Mathieu kennen toen ik meerscholendirecteur ErvaringsGericht was op basisschool De Diamant. Hij viel in voor een zwangere collega en samen mochten we een nieuw schoolplan schrijven voor de scholengroep. Tijdens die periode hebben we fantastische gesprekken gehad over het leven, het kind en hoe het onderwijs eigenlijk zou moeten zijn. Mathieu vertelde me ook dat hij enkele jaren daarvoor met OnderwijsConnected was begonnen en dat ik altijd kon bellen voor een open gesprek over eventuele samenwerkingsmogelijkheden. We hebben gebeld, ik ben bij Mathieu op bezoek gegaan en al snel bleek dat de onderlinge klik nog steeds aanwezig was. Zo gebeurde het dat ik via OnderwijsConnected als interim-directeur aan de slag ging bij een basisschool in Lelystad.’
Soms moet het schuren
Inmiddels heeft Mark net zijn volgende interim-opdracht afgerond, ditmaal op basisschool Stokkum in buurtschap Stokkum (vlakbij Markelo). Op basis van deze twee interim-klussen kan hij vol overtuiging zeggen dat zijn overstap van vaste schooldirecteur naar interim-schooldirecteur de juiste was. ‘Allereerst is deze nieuwe rol als interimmer meer divers. Soms hoef je alleen op de winkel te passen als de vaste schooldirecteur bijvoorbeeld met zwangerschapsverlof gaat. Soms moet je een boost geven aan de onderwijskwaliteit of strubbelingen in het schoolteam of tussen leerlingen oplossen. En soms bereid je een nieuw cultuurtraject voor, zodat de toekomstige directeur wat makkelijker kan instappen. Eerlijk gezegd vind ik het wel leuk wanneer er iets aan de hand is op een school. Dat klinkt misschien gek, maar in mijn ogen mag het soms een beetje schuren om een verandering en dus een ontwikkeling in gang te kunnen brengen.’
Bijdragen aan ontwikkeling
Wat verandering en ontwikkeling betreft voegt Mark persoonlijk ook de daad bij het woord. Sinds zijn trip naar Noorwegen heeft hij namelijk niet alleen de stap gezet van vaste schooldirecteur naar interim-schooldirecteur. ‘Ik ben ook begeleider van teams en professionals die een ontwikkelvraagstuk hebben met betrekking tot persoonlijk leiderschap, organisatiecultuur en communicatie. Als zzp’er ben ik bij het Centrum voor Pedagogisch Contact (CPC) aangesloten waar ik leiders, leraren en teams begeleid bij hun pedagogische opdracht. Daarnaast ben ik als kerndocent werkzaam bij de leergang Onderwijs Anders Organiseren van Onderwijs Maak Je Samen.’
Het belang van verandering
Het hebben van meerdere functies is natuurlijk leuk en afwisselend, maar waarom legt Mark telkens die nadruk op verandering en ontwikkeling? ‘Omdat het onderwijs in Nederland naar mijn mening te vast zit aan bepaalde structuren, protocollen en methodes, waardoor we voorbijgaan aan het échte leren. Het onderwijs is gebaseerd op het halen van resultaten en veiligheid, waardoor er voor kinderen weinig ruimte meer is om fouten te maken en daarvan te leren. Hetzelfde geldt voor spelen. Een kind leert toch veel meer van vallen én opstaan, dan van het voorkomen van de val? Het lijkt soms wel dat wij als onderwijsprofessionals ergens vergeten zijn hoe leuk en waardevol spelen is. Sowieso denk ik dat het traditionele leerstofjaarklassensysteem niet werkt. Dat blijkt ook uit allerlei onderzoeken, maar toch blijven we het allemaal zo doen. Het onderwijs in Nederland staat er niet goed voor. Dan heb ik het niet alleen over de resultaten, maar bijvoorbeeld ook over het aantal leerlingen dat depressief is, medicatie krijgt, gediagnosticeerd is of zelfmoord pleegt. Dit aantal ligt significant hoger dan 20 of 30 jaar geleden. Ik denk dat dit mede komt omdat we als maatschappij steeds meer en steeds beter verwachten. En dat we daarmee ook aan iets heel essentieels voorbijgaan, namelijk het werken aan een krachtige relatie en het ontwikkelen van autonomie. Dat idee moet worden doorbroken in het belang van het kind.’
Met de voeten in de klei blijven staan
Zelf draagt Mark een steentje bij door onderwijsmakers te ondersteunen bij hun persoonlijke ontwikkeling en door teams te begeleiden in hun traject richting verandering. ‘Mijn ervaring leert dat steeds meer leerkrachten en scholen in heel het land behoefte hebben aan ondersteuning op deze gebieden. Ik probeer individuen en teams bewust te maken van de oorzaken waardoor ze vastlopen en bied vervolgens een nieuw perspectief, zodat zij weer de ruimte en energie vinden om zichzelf en dus het onderwijs te ontwikkelen en te verbeteren. Door patronen, denkwijzen en gewoonten te onderzoeken, krijgt leren weer de ruimte. Bij de leerkrachten én bij de leerlingen. De reden dat ik ook als interim-schooldirecteur bij OnderwijsConnected werk, is dat ik op deze manier met de voeten in de klei blijf staan. Praktijkervaringen die ik vanuit deze functie opdoe, kan ik 1-op-1 inzetten bij mijn rollen als onderwijssupervisor, coach, adviseur of kerndocent. Daarnaast vind ik het natuurlijk ook gewoon hartstikke leuk om als interim-directeur telkens weer uitgedaagd te worden.’
Over Mark ter Horst
Mark ter Horst werkt sinds 2021 als interim-schooldirecteur bij OnderwijsConnected. Als student volgde hij eerst een half jaar de opleiding HEAO-bedrijfskunde, maar stapte na een snuffelstage op een basisschool over naar de pabo op Hogeschool Windesheim in Zwolle. In 2001 ging Mark werken op basisschool Het Anker en in 2003 werd hij daar midden- en bovenbouwcoördinator, waarna hij vanaf 2007 diverse functies vervulde op basisschool De Diamant, ook in Apeldoorn. In 2018 werd Mark directeur op basisschool Het Rooster en in 2020 ook op basisschool Beemte, beide locaties van De Diamant van PCBO Apeldoorn.
